Το δικαίωμα στο Ίντερνετ

Ο παγκόσμιος ιστός είναι ένα φοβερό μέσο που μπορεί να σε σοκάρει. Κάποιος συγγραφέας είχε πει ότι αν κάποιος ενδιαφέρεται για σαδομαζοχιστές τυροκόμους από τη Σαμόα, στον παγκόσμιο ιστό θα βρει αυτό που ψάχνει: σαδομαζοχιστές τυροκόμους από τη Σαμόα. Αν υπάρχουν πάνω από 5-10 τέτοιοι στον κόσμο, είναι αρκετά πιθανό να έχουν κάνει και ιστοσελίδα, blog ή οτιδήποτε άλλο και να έχουν ποστάρει φωτογραφίες, βιντεάκια, άρθρα, ακόμα και ιστοσελίδες για ενηλίκους όπου με ένα σχετικά μικρό αντίτιμο μπορείς να τους δεις να τυροκομούν live.

Το μέσο είναι ακόμα ανώριμο και κανείς δεν ξέρει ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να χρησιμοποιείται. Όσο ο ιστός ήταν στα χέρια των ακαδημαϊκών, όλα ήταν μια χαρά. Οι ακαδημαϊκοί πειραματίζονταν με το νέο μέσο, το έδιναν στους φοιτητές τους να παίξουν και οργάνωναν πειραματικές ομαδούλες που όριζαν τους δικούς τους κανόνες. Τώρα, όμως, ο ιστός έχει απλωθεί σε ολόκληρη την κοινωνία ή τέλος πάντων σε ένα ποσοστό της συγκρίσιμο με το ποσοστό των γραμματισμένων ανθρώπων. Όσο περνά ο καιρός θα γίνεται ολένα και πιο προφανές ότι αν είσαι γραμματισμένος (δηλ. ξέρεις να γράφεις και να διαβάζεις), χρησιμοποιείς και το διαδίκτυο.

Ποιος, όμως, ελέγχει και ορίζει το ύφος και το περιεχόμενο αυτού του μέσου; Στην εποχή της τυπογραφίας, υπήρχε ο τυπογράφος, ο συγγραφέας, ο λογοκριτής, ο επιμελητής έκδοσης, ο κριτικός, ακόμα και ο βιβλιοπώλης. Όλοι αυτοί λειτουργούσαν διάφορα επίπεδα ελέγχου του πως χρησιμοποιείται το μέσο, από ποιους, προς ποια κατεύθυνση, με ποιο σκοπό. Στην εποχή της τηλεόρασης υπάρχει το κανάλι, ο καναλάρχης, ο διευθυντής προγράμματος, ο παραγωγός, ο εκφωνητής, αλλά και τα τηλεπεριοδικά, οι τηλεκριτικές, ίσως και άλλοι θεσμοί που κάνουν ακριβώς το ίδιο: ελέγχουν το πως χρησιμοποιείται το μέσο. Αυτά τα δύο (βιβλίο και τηλεόραση) τα ανέφερα ενδεικτικά, για να βοηθήσω τους αναγνώστες κι εμένα τον ίδιο να κατανοήσουμε καλύτερα το ερώτημα: ποιος ορίζει το ύφος και το περιεχόμενο του ιστού; Ποιος ελέγχει το μέσο;

Η άποψη ότι ο ιστός είναι ανεξέλεγκτος δεν πρέπει να θεωρηθεί προφανής. Ο ιστός απαιτεί κάποια υποδομή που η κατασκευή και η συντήρησή της δεν προσφέρονται δωρεάν από κανέναν. Το διαδίκτυο αναπτύχθηκε αρχικά με κρατικούς πόρους, στη συνέχεια μέσα στον ακαδημαϊκό κόσμο, και τελικά αφέθηκε στον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος ενεργοποίησε τους μηχανισμούς του για να το απλώσει σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι ιδιωτικοί φορείς που μας έφεραν το ίντερνετ στα απομονωμένα ελληνικά νησιά (ναι, ανάμεσα σε αυτούς είναι και ο ΟΤΕς) δεν το έκαναν για να μπορούμε να έχουμε φθηνότερη πρόσβαση σε σχεδόν δωρεάν πορνογραφικό υλικό. Το έκαναν διότι πίστεψαν ότι θα κέρδιζαν κάτι.

Η ιντερνετική αγορά (σημαντικό κομμάτι της οποίας είναι και η πορνογραφία) είναι το ένα σκέλος. Το ίντερνετ ανοίγει οικονομικές ευκαιρίες, αναδιοργανώνει την παγκόσμια αγορά σε μία βάση πραγματικά παγκόσμια. Σήμερα, η γεωγραφική του πωλητή δεν έχει και τόση σημασία όσο παλαιότερα. Οι συναλλαγές είναι κατά κύριο λόγο διαδικασίες διαχείρισης πληροφοριών. Τα προϊόντα θα φτάσουν, βέβαια, σε εσένα, αλλά αυτό είναι μια δευτερεύουσα διαδικασία (με μεγάλη, βέβαια, σημασία) που πραγματοποιείται *αφού* ολοκληρωθούν όλες οι άλλες.

Τα χρήματα που ανταλλάσσονται δεν είναι πραγματικά χρήματα, είναι πληροφορία για χρήματα, που με τη σειρά της είναι απελευθερωμένη πληροφορία για κάτι που έδωσες. Π.χ. εργάζεσαι σε μια εταιρία για ένα μήνα, με μισθό 1500 € καθαρά. Όσο δουλεύεις, η εταιρία καταγράφει την πληροφορία ότι δουλεύεις γι αυτήν, με αυτούς τους όρους. Στο τέλος του μήνα η πληροφορία ρευστοποιείται. Παλαιότερα αυτό θα σήμαινε ότι παίρνεις λεφτά στο χέρι. Τώρα σημαίνει ότι η πληροφορία μετασχηματίζεται σε άλλου είδους πληροφορία: ο τραπεζικός σου λογαριασμός εμπλουτίζεται με 1500 €. Η νέα αυτή πληροφορία είναι απελευθερωμένη από τη σχέση σου με την εταιρία και είναι δυνατό να ρευστοποιηθεί σε χαρτονομίσματα. Ωστόσο, ένα μέρος της το χρησιμοποιείς σαν χρήμα - πληροφορία για να κάνεις ιντερνετικές συναλλαγές. Τα χρήματα αυτά δεν θα υπάρξουν ποτέ ως πραγματικά χρήματα, ιδίως αν οι παραλήπτες τους (π.χ. το ιντερνετικό κατάστημα από το οποίο αγόρασες ένα βιβλίο) τα χρησιμοποιήσουν με παρόμοιους τρόπους.

Μιλάμε, λοιπόν, για ένα μέσο που διαδόθηκε ( = κατασκευάστηκε) από ιδιωτικές εταιρίες, (μερικές εκ των οποίων είναι κολοσσοί), είναι απλωμένο σε ολόκληρο τον κόσμο και περιέχει τη δυνατότητα εμπορίου και χρηματο-οικονομικών συναλλαγών. Υπάρχει περίπτωση να μην ελέγχεται από όλους αυτούς που έχουν στα χέρια τους (α) την υλικοτεχνική υποδομή και (β) τα κύρια οικονομικά μέσα που λειτουργούν στον ιστό; Η απάντηση είναι "ίσως".

Σίγουρα οι εταιρίες τηλεπικοινωνιών παρέχουν την υποδομή και οι χρηματο-οικονομικοί μηχανισμοί το καύσιμο μιας ιντερνετικής αγοράς, αλλά η καρδιά του μέσου δεν είναι στο πως μετασχηματίζει αυτά που μπορούσαμε να κάνουμε και πριν. Η ουσία του ιστού είναι στις νέες δυνατότητες που προσφέρει. Η μορφή που παίρνει η πληροφορία και κατ' επέκτασιν η γνώση και ο λόγος αλλάζουν.

Η πληροφορία, αν αντιμετωπιστεί σαν προϊόν, παράγεται σε τεράστιες ποσότητες και η τιμή της πέφτει κατακόρυφα, σε βαθμό που το μεγαλύτερο μέρος της είναι δωρεάν. Έτσι, λειτουργεί σαν πρώτη ύλη για άλλα κατασκευάσματα πληροφορίας. Η αναμασημένη πληροφορία έχει διαφορετική αξία, διότι παράγει πλαίσιο, μέσα στο οποίο η πληροφορία αποκτά νόημα. Παράλληλα, όμως, αυξάνει τη διαθεσιμότητα των ίδιων τμημάτων πληροφορίας, ρίχνοντας την αξία τους. Το κάθε κομμάτι πληροφορίας π.χ. μια είδηση ή μια φωτογραφία έχει μικρή αξία από μόνη της, αλλά αποκτά μεγάλο ενδιαφέρον αν παρουσιαστεί π.χ. σε μια συλλογή από παρόμοιες ιστορίες ή εικόνες.

Η ποσότητα της πρωτότυπης πληροφορίας είναι τόσο μεγάλη που οι ιδιοκτήτες της υποδομής και του χρηματο-οικονομικού συστήματος δεν ενδιαφέρονται και τόσο να τις ελέγξουν ποιοτικά. Τις αντιμετωπίζουν ως πόρους που παράγονται από τον καθένα και δίνουν ζωή στην ιντερνετική μηχανή. Ένα βιντεάκι στο youtube είναι καύσιμο της αγοράς της πληροφορίας, αφού τόσοι άνθρωποι θα πάνε να το δούνε. Αυτοί φτιάχνουν τους δρόμους και τις στοές, εισπράττουν τους φόρους, προς το παρόν δεν τους ενδιαφέρει που πάω και τι λέω. Εκτός αν αρχίσω να θίγω τις δικές τους θεότητες, π.χ. το δικαίωμα των μεγάλων δισκογραφικών να ελέγχουν τη μουσική που ακούω και να βγάζουν χρήματα από αυτό. Θα προσπαθήσουν, λοιπόν, να με εμποδίσουν να ξεπουλάω την περιουσία που έχουν καταπατήσει, αλλά δεν θα με εμποδίσουν να λέω ό,τι γουστάρω στην αγορά που οι ίδιοι έχουν χτίσει, διότι αυτά που λέω είναι μέρος της λειτουργίας της αγοράς, η οποία φέρνει κέρδος σε αυτούς που τη χτίσανε.

Ποια η σημασία του να είναι κάτι πρωτότυπο; Η φρέσκια είδηση, το νέο τραγούδι, η γνήσια άποψη προσθέτουν δομικά υλικά, δηλαδή καινούριες πληροφορίες, στον κόσμο του ιστού, κι αυτό τους δίνει κάποια επιπλέον αξία. Ωστόσο, μέσα στη θάλασσα των πληροφοριών, η αξία τους δεν φαντάζει και τόσο μεγάλη. Η δόξα τους κρατάει λίγο, αν και είναι απλωμένη σε τεράστιους πληθυσμούς. Πολλές φορές μια παλιά πληροφορία είναι νέα για ένα συγκεκριμένο κοινό ή γίνεται νέα σε ένα διαφοροποιημένο πλαίσιο. Πολλές φορές μια πρωτότυπη πληροφορία αποτελεί αντιγραφή ή ανασύνθεση παλαιότερων πληροφοριών και φαντάζει κοινότοπη μέσα στη θάλασσα των παρόμοιων παλαιότερων πληροφοριών.

Η ποιότητα της κάθε πληροφορίας αξιολογείται βιαστικά από αυτό το τεράστιο και τόσο ετερογενές πλήθος, το οποίο χρησιμοποιεί τη νέα πληροφορία και την αξιολόγησή της σαν σύμβολο για τον αυτο-καθορισμό του. Τα lol-cats είναι η "εθνική" διακήρυξη του παγκόσμιου διαδικτυακού έθνους; Ε, ας μην υπερβάλουμε (ακόμα). Ωστόσο, είναι αρκετοί οι άνθρωποι που αισθάνονται τις ηλεκτρονικές κοινότητες ως ιδιαίτερα οικίες και τις χρησιμοποιούν για να αυτοκαθοριστούν, προσφέροντάς τους, έτσι, τη δυνατότητα ομαδικών αυτοκαθορισμών.

Τι απαιτείται για την πρόσβαση στον κόσμο που διαμορφώνει ο ιστός; Κατ' αρχήν, κάποια χρήματα (π.χ. στην Ελλάδα είναι κάπου 25€ / μήνα + τον υπολογιστή σου). Μετά,κάποιες στοιχειώδεις δεξιότητες είναι απαραίτητες. Αυτές περιλαμβάνουν παλαιότερες δεξιότητες (ανάγνωση, γραφή, εξοικείωση με τις εικόνες), αλλά και κάποιες πιο μοντέρνες (χρήση Η/Υ, επιβίωση στην εμπορευματοποιημένη κοινωνία, αντοχή στην υπερπληθώρα της πληροφορίας).

Η πρόσβαση, όμως, δεν είναι αρκετή. Ο νέος κόσμος του ιστού έχει τη δική του γλώσσα, τις δικές του δυνατότητες και τους δικούς του κινδύνους. Αν κάποιος δεν είναι εξοικειωμένος με τις ιδιαιτερότητες της ιστ-ικής κοινωνίας, πρακτικά δεν ανήκει σε αυτήν. Μπορεί να χρησιμοποιεί το μέσο για να κάνει οικονομικές συναλλαγές, όπως θα χρησιμοποιούσε κανείς τη γραμματέα του, ή για να επικοινωνεί με συγκεκριμμένους ανθρώπους, όπως με το τηλέφωνο, ή για να μαθαίνει ειδήσεις, όπως με την εφημερίδα, αλλά δεν θα έχει στ' αλήθεια πρόσβαση στον ιστό.

Ο ιστός είναι ένας διαφορετικός κόσμος. Καλύτερος ή χειρότερος; Ο ίδιος ο ιστός, ως πολιτισμός, δεν έχει διαμορφώσει, νομίζω, ακόμα κάποιο αξιολογικό σύστημα για να κρίνει τον εαυτό του, αν και αυτό δεν είναι εντελώς αλήθεια. Αυτό το αξιολογικό σύστημα θα επηρεαστεί από τη δυνατότητα πραγματικής πρόσβασης όλων μας, αλλά και θα ορίσει αν η πραγματική πρόσβαση είναι δικαίωμα ή υποχρέωση, αν η πρόσβαση είναι εξ΄ίσου ελεύθερη για όλους, κι αν θα πρέπει να ελέγχεται και από ποιους. Όλα αυτά συμβαίνουν τώρα. Ίσως, μέχρι να πατήσω το κουμπί που δημοσιεύει αυτό το κείμενο, να έχουν ήδη συμβεί.