Ο εφιάλτης της επιχειρηματικότητας

Κάνε την κρίση ευκαιρία. Γίνε αφεντικό του εαυτού σου. Κάνε το χόμπι σου επάγγελμα. Γίνε δημιουργικός και πραγματοποίησε τα όνειρά σου. Αυτές οι προτροπές είναι τόσο συχνές, που αρκετοί από εμάς έχουν αρχίσει να πιστεύουν ότι πάντοτε ονειρεύονταν να κάνουν τι δική τους επιχείρηση. Πόσοι, όμως, μπορούν ρεαλιστικά να τα καταφέρουν; Ήθελε στ' αλήθεια κανένας από εμάς να είναι αφεντικό του εαυτού του; Και έχουν σχέση όλα αυτά με τα πραγματικά όνειρα και τις επιθυμίες μας;

Σε αυτό το άρθρο δε θα ασχοληθούμε με την προέλευσή των προτροπών, ούτε με τις σκοπιμότητες που μπορεί να κρύβουν. Θα προσπαθήσουμε, όμως, να τις αποκρυπτογραφήσουμε και να θυμηθούμε ποια ήταν στ' αλήθεια τα όνειρά μας.

Κάνε την κρίση ευκαιρία

Σκέφτεσαι να κάνεις μια μικρή επιχείρηση. Πριν την κρίση, θα χρειαζόσουν κεφάλαιο, εγκαταστάσεις, προσωπικό, εξοπλισμό κλπ. Τώρα χρειάζεσαι μεν τα ίδια πράγματα, αλλά μπορείς να τα βρεις πολύ πιο εύκολα και σε χαμηλότερο κόστος.

Γιατί, όμως, να είναι φθηνότερες οι εγκαταστάσεις, η υποδομή και το προσωπικό σε περίοδο κρίσης; Διότι όλες αυτές οι "ευκαιρίες επιχειρηματικότητας" δεν είναι τίποτα άλλο παρά τα παράγωγα της αποσύνθεσης της μικρομεσαίας οικονομίας και της εργασιακής εξαθλίωσης.

Οι περισσότερες επιχειρήσεις δεν καταφέρνουν όχι κέρδος να βγάλουν, αλλά ούτε καν να πληρώσουν τα έξοδά τους. Έτσι, οι επαγγελματικοί χώροι μένουν στα αζήτητα ακόμα και σε καλές περιοχές. Οι τιμές του εξοπλισμού μπορεί να μην είναι πάντα χαμηλές, αλλά όσοι έχουν ανοιχτά τα μάτια τους, δε θα δυσκολευτούν να βρουν πτώματα επιχειρήσεων για σύληση.

Παράλληλα η ανεργία έχει σκαρφαλώσει κοντά στο 30%, ποσοστό που σχεδόν διπλασιάζεται στις ηλικίες των εργαζομένων έως 35 ετών. Αυτή η κατηγορία εργαζομένων περιλαμβάνει και πολλούς μορφωμένους και ειδικευμένους ανθρώπους, είτε με την έννοια ότι έχουν μαζέψει πολλά χαρτιά, είτε (σπανιότερα) με την ουσιαστικότερη έννοια (διαβασμένοι, ενημερωμένοι και σκεπτόμενοι). Είναι, λοιπόν, ευκαιρία να πατήσει κανείς επάνω στην ανάγκη τους και να τους βάλει να δουλέψουν με όρους ιδιαίτερα ευνοϊκούς για τον όψιμο εργοδότη.

Για να κάνεις την κρίση ευκαιρία, πρέπει να πατήσεις στα πτώματα την θυμάτων της.

Γίνε αφεντικό του εαυτού σου

Αισθάνεται κανείς μια αύρα ελευθερίας σε αυτή τη φράση: να παίρνεις εσύ τις αποφάσεις, να ορίζεις το πότε θα δουλεύεις και πότε θα ξεκουράζεσαι. Και στο κάτω κάτω, να κρατάς όλα τα κέρδη για τον εαυτό σου.

Εδώ πρέπει να διακρίνουμε δύο περιπτώσεις: (α) τον ελεύθερο επαγγελματία που δουλεύει για 2-3 αφεντικά, αλλά το κάνει "από το σπίτι" και (β) τον μικρο-επιχειρηματία που στήνει μια μικρή επιχείρηση.

Στην περίπτωση (α) του ελεύθερου επαγγελματία, η φράση "γίνεται αφεντικό του εαυτού σου" αποτελεί την επιχρύσωση του χαπιού, αφού στην πραγματικότητα σημαίνει "κανένα δικαίωμα για σένα εργαζόμενε". Το ίδιο ισχύει και για τον όρο "πελάτης του ελεύθερου επαγγελματία" που αν του αφαιρέσουμε το νεοφιλελεύθερο μακιγιάζ θα διαβάσουμε "αφεντικό αλλά χωρίς καμία υποχρέωση απέναντί σου". Ουσιαστικά, ο "αφεντικός του εαυτού του" υποχρεώνεται να βγάλει τη δουλειά που χρειάζεται ο κάθε "συνεργάτης" ή "πελάτης", με αμοιβή πάνω κάτω ίδια με του κανονικού υπαλλήλου, αλλά χωρίς δώρα, αποζημίωση ή εργασιακή κάλυψη και, συχνά, χωρίς ασφάλιση ή φόρους.

Στην περίπτωση (β) μιλάμε για κάποιον που θέλει να στήσει μια μικρή επιχείρηση για να βγάζει το ψωμί του (ελπίζοντας, βέβαια, σε πολύ περισσότερα). Τίποτα το κακό σε αυτό, εξ' άλλου οι περισσότεροι Έλληνες από τέτοιες μικρές επιχειρήσεις ζούσαν και πριν την κρίση (όχι, δεν ήταν δημόσιοι υπάλληλοι, ναι, είπαν ψέματα στην τηλεόραση).

Αν, πάντως, δεχτούμε ότι το κέρδος μιας επιχείρησης πηγάζει κυρίως από την υπεραξία των εργαζομένων της, τότε για να φτιάξει κανείς μια κερδοφόρα επιχείρηση, πρέπει να έχει εργαζόμενους (έστω και στη μορφή των "εξωτερικών συνεργατών" που είναι "αφεντικά του εαυτού τους"). Όσο λιγότεροι οι επιχειρηματίες, τότε περισσότερα θα κερδίζουν. Αν γίνουμε όλοι επιχειρηματίες (έστω και μικροί), ποιοι θα κάνουν τον εργαζόμενο για να εκμεταλλευτούμε την υπεραξία τους και να γίνουμε πλούσιοι;

Το ζήτημα αυτό μπορεί να επεκταθεί και να αναλυθεί περισσότερο, αλλά ίσως κάτι τέτοιο να ξεφεύγει από τους σκοπούς της ανάρτησης. Ας αρκεστούμε απλά στην παρατήρηση ότι η επιχειρηματικότητα αυτού του τύπου μοιάζει με πυραμίδα.

Κάνε το χόμπι σου επάγγελμα

Δε θα ήταν ιδανικό αν μπορούσαμε να κάνουμε αυτό που μας αρέσει και να πληρωνόμαστε; Οι ώρες που περνάμε δουλεύοντας, θα μας γέμιζαν και θα μας ευχαριστούσαν. Δε θα τις θεωρούσαμε βάσανο και αγώνα επιβίωσης, αλλά ευχαρίστηση και διασκέδαση. Δε θα ήταν υπέροχο κάτι τέτοιο;

Είναι αλήθεια ότι ο χρόνος που περνά κανείς κάνοντας κάτι που δεν τον ενδιαφέρει, περνά πιο δύσκολα απ' ότι αν εργάζεται σε κάτι που του αρέσει. Ωστόσο, υπάρχουν δύο σοβαρά προβλήματα στο να κάνουμε το χόμπι μας επάγγελμα.

Το πρώτο σχετίζεται με τις πραγματικές αιτίες που καθιστούν τη δουλειά δύσκολη, κουραστική και δυσάρεστη.  Κάθε δουλειά, ακόμα κι αν είναι "δική σου", προϋποθέτει ότι θα αφιερώσεις μέρος του χρόνου σου έναντι αμοιβής. Αυτό ισχύει για όλους, από τους ανθρακωρύχους μέχρι τους συμβούλους επιχειρήσεων κι από τις πόρνες μέχρι τους καθηγητές πανεπιστημίων. Ακόμα κι αν κανείς εργάζεται στο αντικείμενο που του αρέσει, είναι βέβαιο πως σύντομα θα το συνδέσει με τη σκληρή προσπάθεια για επιβίωση και δε θα το απολαμβάνει πλέον. Τελικά, όποιος κάνει δουλειά το χόμπι του, σκοτώνει το χόμπι.

Οι λέξεις λένε την αλήθεια: το χόμπι στα ελληνικά είναι "ερασιτεχνική ενασχόληση". Η λέξη "ερασιτέχνης" σημαίνει "αυτός που αγαπάει την τέχνη". Αν η ενασχόληση γίνει δουλειά, σταματάει και η σχέση αγάπης με αυτήν.

Το δεύτερο πρόβλημα αφορά στις διαθέσιμες δουλειές σε σχέση με το τι αρέσει στον καθένα. Υπάρχουν πολλές δουλειές που πρέπει να γίνουν, αλλά κανείς δεν ονειρεύεται να τις κάνει (οι περισσότερες). Αν κάποιος κάνει το χόμπι του επάγγελμα, ουσιαστικά αφήνει αυτές τις δουλειές που κανείς δε θέλει, για τους υπόλοιπους. Δυστυχώς, μόνο λίγοι θα προλάβουν. Σύντομα η αγορά θα κορεστεί και το μόνο που θα υπάρχει θα είναι οι δουλειές που κανείς δεν απολαμβάνει, αλλά "πρέπει να γίνουν".

Γίνε δημιουργικός, πραγματοποίησε τα όνειρά σου

Η προτροπή προϋποθέτει ότι η δημιουργικότητα και τα όνειρά μας σχετίζονται με δουλειές και επιχειρήσεις. Ας παραδεχτούμε ότι για κάποιους ανθρώπους μπορεί και να ισχύει κάτι τέτοιο. Σίγουρα, όμως, όχι για όλους.

Πολλοί άνθρωποι είχαν εντελώς διαφορετικά όνειρα. Κάποιοι μπορεί να ήθελαν ανέσεις και πολυτέλειες (ανεξάρτητα από το πως θα τις αποκτήσουν), άλλοι φήμη και δόξα, κάποιοι τρίτοι μπορεί να επιθυμούσαν περιπέτειες και εμπειρίες και μερικοί πιο σοφοί θα ήθελαν να αγαπήσουν και να αγαπηθούν. 

Αυτά είναι, μάλλον, τα πιο συνηθισμένα όνειρα που κάνει κανείς όταν ξεκινά τη ζωή του. Κανένα από αυτά δεν περιλαμβάνει ξεκάθαρα την ιδέα της εργασίας. Η ιδέα ότι μια επιχείρηση είναι το όνειρο όλων μας φαίνεται να επιβλήθηκε σταδιακά και με διάφορους τρόπους, αλλά δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα των περισσοτέρων.

Είναι πιθανό μια επιχείρηση να αποτελεί εμπόδιο στην πραγματοποίηση των πραγματικών μας ονείρων, αφού η σκληρή δουλειά δεν αρκεί για την επιτυχία της. Συχνά απαιτείται να μάθει κανείς να σκέφτεται με τους όρους των επιχειρήσεων και της αγοράς. Αυτός ο τρόπος σκέψης σκοτώνει την ευαισθησία, κι όσοι τον έχουν υιοθετήσει, σπαταλούν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους στη δουλειά. Τελικά, η αφοσίωση στα επαγγελματικά όνειρα, μας απομακρύνει από τα πραγματικά.

Δεν είναι κακό να προσπαθεί κανείς να επιβιώσει. Ούτε είναι κακό να ρισκάρει ή να προσπαθεί να φτιάξει κάτι όμορφο ώστε ο χρόνος της εργασίας να μην πάει εντελώς χαμένος. Κακό είναι να νομίζει ότι κάνει κάτι περισσότερο από αυτό. Κακό είναι να κάνει την κατάντια του ιδεολογία.