Ελάχιστα λεπτά μετά τη δημοσίευση του προηγούμενου αρθρακιού, έπεσα επάνω σε αυτό το αρχαίο αλλά εντελώς σχετικό απόσπασμα:
Πλάτων - Φαίδρος 274b-279c
Κι από εκεί ξεχώρισα (ή μάλλον επανέφερα στη μνήμη μου) αυτό:
Δε μπορώ να μην αισθανθώ τη δύναμη της ειρωνείας.
Ο Σωκράτης μεταφέρει το μυθικό διάλογο του Θευθ και του Θάμωνα, όπου ο τελευταίος κατηγορεί το γραπτό λόγο ως επικίνδυνο τεχνολογικό επίτευγμα που θα περιορίσει την εξάσκηση της μνήμης. Φυσικά, πρόκειται για μια ιστορία που μεταφέρθηκε μέσω της προφορικής παράδοσης, κι έφτασε ως το Σωκράτη, που τη λέει στο Φαίδρο.
Εκεί, στην Αρχαία Αθήνα, θα είχε μείνει αυτή η ωραία ιστορία, αν δεν υπήρχαν οι τεχνολογίες του γραπτού λόγου, αποκορύφωση των οποίων είναι και το διαδίκτυο. Βλέπετε, ο λόγος που έχουμε αυτή την ιστορία στη διάθεσή μας είναι ότι ο Πλάτωνας την έγραψε και το κείμενό του μελετήθηκε από αμέτρητους σοφούς πολλών πολιτισμών (αν όχι όλων) στις επόμενες χιλιετίες. Ο διάλογος του Πλάτωνα και του Φαίδρου, που κρύβει μέσα του το διάλογο του Θάμωνα και του Θευθ, μεταφέρεται μέσω γραπτών κειμένων, αντιγράφεται σε πολλά διαφορετικά υλικά, μεταφράζεται σε τόσες γλώσσες, εκτυπώνεται, και τελικά καταλήγει στο διαδίκτυο.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το σχόλιο που κάνει ο Φαίδρος ακριβώς από κάτω: "τα βγάζεις απ' το μυαλό σου". Με αυτή τη φράση ο Φαίδρος δείχνει το μεγάλο πλεονέκτημα του γραπτού λόγου να εξακριβώνει τις πηγές, να αποτελεί τεκμήριο, να καθαρίζει την ατμόσφαιρα από τον καπνό της ημιμάθειας.
Η δύναμη των τεχνολογιών του γραπτού λόγου είναι τεράστια. Αν το γραπτό κείμενο λαμβάνεται τόσο εύκολα ως απόδειξη ότι αυτά που λέει έχουν γίνει, τότε όποιος το ελέγχει, μπορεί να δημιουργεί την πραγματικότητα και την ιστορία.
Πλάτων - Φαίδρος 274b-279c
Κι από εκεί ξεχώρισα (ή μάλλον επανέφερα στη μνήμη μου) αυτό:
ΦΑΙ. Γελοίο πράγμα ρώτησες. Μα πες αυτά που λες πως έχεις ακουστά.
ΣΩ. Άκουσα λοιπόν, πως γύρω εκεί στη Ναύκρατιν, στην Αίγυπτο, υπάρχει ένας από τους παλιούς θεούς του τόπου· αυτού είναι και το ιερό πουλί που το λένε Ίβι. Και του ίδιου του θεού το όνομα είναι Θευθ. Κι αυτός πρώτος βρήκε και τον αριθμό και την αρίθμηση και τη γεωμετρία και την αστρονομία, ακόμα και το παιχνίδι με τους πεσσούς και το παιχνίδι με τους κύβους και ακόμα και τα γράμματα. Και τον καιρό εκείνο ήτανε βασιλιάς σ' όλη την Αίγυπτο ο Θαμούς κι έμενε στη μεγάλη πόλη του επάνω τόπου, που οι Έλληνες την ονομάζουν Αιγυπτιακές Θήβες, και τον θεό τον ονομάζουν Άμμωνα· σ' αυτόν ήλθε ο Θευθ κι έδειξε τις τέχνες του και είπε, ότι πρέπει να διαδοθούν στους άλλους Αιγύπτιους. Κι ο βασιλιάς ρώτησε, ποια ωφέλεια έχει κανείς από την καθεμιά. Κι ενώ εκείνος τα εξηγούσε, ο βασιλιάς ό,τι νόμιζε πως το έλεγε καλά, ό,τι νόμιζε πως το έλεγε άσχημα, το ένα το έψεγε, το άλλο το επαινούσε. Πολλά λοιπόν για την κάθε τέχνη χωριστά καλά και κακά λένε πως ο Θαμούς είπε στον Θευθ, και θα πολυλογούσαμε, αν τα λέγαμε ένα-ένα. Και όταν ήρθανε στα γράμματα: «Τούτο δα το μάθημα βασιλιά μου», είπεν ο Θευθ, «θα κάμη τους Αιγύπτιους πιο σοφούς, και το μνημονικό τους πιο καλό, γιατί για τη μνήμη και για τη σοφία βρέθηκε το φάρμακο». Ο βασιλιάς όμως είπε: «Πολύτεκνε Θευθ, άλλος έχει τη δύναμη να γεννάη τις τέχνες, κι άλλος πάλι να κρίνη πόσο θε να βλάψουν και θε να ωφελήσουν εκείνους που μέλλουν να τις μεταχειρισθούν. Και συ τώρα, σαν πατέρας των γραμμάτων, από εύνοια είπες το αντίθετο απ' εκείνο που αυτά μπορούν. Γιατί τα γραμμάτα στις ψυχές εκείνων που θα τα μάθουν, θα φέρουν λησμονιά, μια και αυτοί θα παραμελήσουν τη μνήμη τους, γιατί από εμπιστοσύνη στη γραφή θα φέρνουν τα πράγματα στη μνήμη τους απ' έξω με ξένα σημάδια, όχι από μέσα από τον εαυτό τους τον ίδιο. Ώστε δεν ευρήκες το φάρμακογια τη μνήμη την ίδια, αλλά για το να ξαναφέρνης κάτι στη θύμηση. Κι από τη σοφία δίνεις στους μαθητές σου μια δόκηση, κι όχι την αλήθεια· γιατί έχοντας πολλά ακούσει χωρίς να τα διδαχθούνε θάχουν τη γνώμη πως ξέρουνε πολλά, ενώ είναι ανίδεοι στα πιο πολλά και φορτικοί στη συντροφιά τους, και θα έχουν γίνει αντίς σοφοί δοκησίσοφοι.
ΦΑΙ. Σωκράτη, εύκολα συ πλάθεις ιστορίες αιγυπτιακές και απ' όποια άλλη χώρα θέλεις.
ΣΩ. Άκουσα λοιπόν, πως γύρω εκεί στη Ναύκρατιν, στην Αίγυπτο, υπάρχει ένας από τους παλιούς θεούς του τόπου· αυτού είναι και το ιερό πουλί που το λένε Ίβι. Και του ίδιου του θεού το όνομα είναι Θευθ. Κι αυτός πρώτος βρήκε και τον αριθμό και την αρίθμηση και τη γεωμετρία και την αστρονομία, ακόμα και το παιχνίδι με τους πεσσούς και το παιχνίδι με τους κύβους και ακόμα και τα γράμματα. Και τον καιρό εκείνο ήτανε βασιλιάς σ' όλη την Αίγυπτο ο Θαμούς κι έμενε στη μεγάλη πόλη του επάνω τόπου, που οι Έλληνες την ονομάζουν Αιγυπτιακές Θήβες, και τον θεό τον ονομάζουν Άμμωνα· σ' αυτόν ήλθε ο Θευθ κι έδειξε τις τέχνες του και είπε, ότι πρέπει να διαδοθούν στους άλλους Αιγύπτιους. Κι ο βασιλιάς ρώτησε, ποια ωφέλεια έχει κανείς από την καθεμιά. Κι ενώ εκείνος τα εξηγούσε, ο βασιλιάς ό,τι νόμιζε πως το έλεγε καλά, ό,τι νόμιζε πως το έλεγε άσχημα, το ένα το έψεγε, το άλλο το επαινούσε. Πολλά λοιπόν για την κάθε τέχνη χωριστά καλά και κακά λένε πως ο Θαμούς είπε στον Θευθ, και θα πολυλογούσαμε, αν τα λέγαμε ένα-ένα. Και όταν ήρθανε στα γράμματα: «Τούτο δα το μάθημα βασιλιά μου», είπεν ο Θευθ, «θα κάμη τους Αιγύπτιους πιο σοφούς, και το μνημονικό τους πιο καλό, γιατί για τη μνήμη και για τη σοφία βρέθηκε το φάρμακο». Ο βασιλιάς όμως είπε: «Πολύτεκνε Θευθ, άλλος έχει τη δύναμη να γεννάη τις τέχνες, κι άλλος πάλι να κρίνη πόσο θε να βλάψουν και θε να ωφελήσουν εκείνους που μέλλουν να τις μεταχειρισθούν. Και συ τώρα, σαν πατέρας των γραμμάτων, από εύνοια είπες το αντίθετο απ' εκείνο που αυτά μπορούν. Γιατί τα γραμμάτα στις ψυχές εκείνων που θα τα μάθουν, θα φέρουν λησμονιά, μια και αυτοί θα παραμελήσουν τη μνήμη τους, γιατί από εμπιστοσύνη στη γραφή θα φέρνουν τα πράγματα στη μνήμη τους απ' έξω με ξένα σημάδια, όχι από μέσα από τον εαυτό τους τον ίδιο. Ώστε δεν ευρήκες το φάρμακογια τη μνήμη την ίδια, αλλά για το να ξαναφέρνης κάτι στη θύμηση. Κι από τη σοφία δίνεις στους μαθητές σου μια δόκηση, κι όχι την αλήθεια· γιατί έχοντας πολλά ακούσει χωρίς να τα διδαχθούνε θάχουν τη γνώμη πως ξέρουνε πολλά, ενώ είναι ανίδεοι στα πιο πολλά και φορτικοί στη συντροφιά τους, και θα έχουν γίνει αντίς σοφοί δοκησίσοφοι.
ΦΑΙ. Σωκράτη, εύκολα συ πλάθεις ιστορίες αιγυπτιακές και απ' όποια άλλη χώρα θέλεις.
Δε μπορώ να μην αισθανθώ τη δύναμη της ειρωνείας.
Ο Σωκράτης μεταφέρει το μυθικό διάλογο του Θευθ και του Θάμωνα, όπου ο τελευταίος κατηγορεί το γραπτό λόγο ως επικίνδυνο τεχνολογικό επίτευγμα που θα περιορίσει την εξάσκηση της μνήμης. Φυσικά, πρόκειται για μια ιστορία που μεταφέρθηκε μέσω της προφορικής παράδοσης, κι έφτασε ως το Σωκράτη, που τη λέει στο Φαίδρο.
Εκεί, στην Αρχαία Αθήνα, θα είχε μείνει αυτή η ωραία ιστορία, αν δεν υπήρχαν οι τεχνολογίες του γραπτού λόγου, αποκορύφωση των οποίων είναι και το διαδίκτυο. Βλέπετε, ο λόγος που έχουμε αυτή την ιστορία στη διάθεσή μας είναι ότι ο Πλάτωνας την έγραψε και το κείμενό του μελετήθηκε από αμέτρητους σοφούς πολλών πολιτισμών (αν όχι όλων) στις επόμενες χιλιετίες. Ο διάλογος του Πλάτωνα και του Φαίδρου, που κρύβει μέσα του το διάλογο του Θάμωνα και του Θευθ, μεταφέρεται μέσω γραπτών κειμένων, αντιγράφεται σε πολλά διαφορετικά υλικά, μεταφράζεται σε τόσες γλώσσες, εκτυπώνεται, και τελικά καταλήγει στο διαδίκτυο.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το σχόλιο που κάνει ο Φαίδρος ακριβώς από κάτω: "τα βγάζεις απ' το μυαλό σου". Με αυτή τη φράση ο Φαίδρος δείχνει το μεγάλο πλεονέκτημα του γραπτού λόγου να εξακριβώνει τις πηγές, να αποτελεί τεκμήριο, να καθαρίζει την ατμόσφαιρα από τον καπνό της ημιμάθειας.
Η δύναμη των τεχνολογιών του γραπτού λόγου είναι τεράστια. Αν το γραπτό κείμενο λαμβάνεται τόσο εύκολα ως απόδειξη ότι αυτά που λέει έχουν γίνει, τότε όποιος το ελέγχει, μπορεί να δημιουργεί την πραγματικότητα και την ιστορία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου