Η μεγάλη παρτούζα και οι γενετικοί χίπστερ: ένα επιστημολογικό δοκίμιο για τη θεωρία της εξέλιξης

Στη θεωρία της εξέλιξης, η μετατροπή ενός είδους Α σε ένα είδος Β χρειάζεται πολλές γενιές, κατά τις οποίες συμβαίνουν αδιόρατες αλλαγές σε κάποιους από τους απογόνους των ατόμων του Α, ορισμένοι εκ των απογόνων των οποίων θα αποτελέσουν, κάποτε τα πρώτα άτομα του είδους Β. Η διαδικασία αυτή, αν και αποτελεί μία από τις πιο ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες της θεωρίας, δεν έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον του ευρύτερου κοινού, πιθανόν εξαιτίας σοβαρών σφαλμάτων στο τμήμα προώθησης και πωλήσεων της Θεωρίας της Εξέλιξης. Πιθανόν να ονομάζουν τη διαδικασία αυτή ως «Α->Β», έτσι, με το βελάκι, προκαλώντας την απέχθεια μιας μεγάλης μερίδας των ανθρώπων που θα μπορούσαν να την κατανοήσουν και να τη βρουν συναρπαστική ή έστω να τη χρησιμοποιήσουν ως έναν ευχάριστο τρόπο για να περάσουν το χρόνο τους ενώ περιμένουν στο θάλαμο αναμονής του οδοντογιατρού τους.

Θα ήθελα να συμβάλω στην επιστήμη, προτείνοντας ένα πιασάρικο όνομα για τη διαδικασία «Α->Β». Το όνομα που προτείνω περιγράφει με ικανοποιητική ακρίβεια τη διαδικασία «Α->Β» για τα περισσότερα όντα του ζωϊκού βασιλείου, κεντρίζει το ενδιαφέρον του ευρύτερου κοινού, προκαλεί αντιδράσεις και αυτόματη δημοσιότητα (δεν υπάρχει κακή δημοσιότητα, λένε οι μαρκετίστες) και είναι πιο κατάλληλο εκπαιδευτικά από τα παραπλανητικά ονόματα που κυκλοφορούν στη διδακτική πιάτσα.

Το όνομα που προτείνω είναι: «η Μεγάλη Παρτούζα» (αγγλικά: the Big Bang)

Ας βάλουμε, όμως, πρώτα τις σκέψεις μας σε ένα πλαίσιο, καθώς αυτός είναι ο πιο απλός τρόπος για να βγάλουν το νόημα που επιθυμώ να βγάλουν. Αν τις αφήσω έτσι σκόρπιες, ο καθένας θα νομίζει ό,τι του κατέβει, κι αυτό ακριβώς είναι που θέλω να αποφύγω. Προτιμώ να γράψω λίγες παραγράφους παραπάνω για θέματα για τα οποία έχω μηδενική κατάρτιση και πολύ λίγες γνώσεις, παρά να αφήσω τους κάθε λογής σχολιαστές του κινητού τηλεφώνου να ερμηνεύουν αυτά που γράφω όπως τους κατέβει ενώ διαβάζουν το κείμενό μου στην τουαλέτα τους.

Μα πόσο γαμεί η θεωρία της εξέλιξης;

Πολλοί πιστεύουν ότι η θεωρία της εξέλιξης είναι μία συμπαγής θεωρία που περιγράφει το πως οι άνθρωποι προέρχονται από τους πιθήκους. Αυτή η αντίληψη είναι εντελώς λανθασμένη σε δύο σημεία:

Α. πουθενά η θεωρία της εξέλιξης δεν ισχυρίζεται ότι προερχόμαστε από τους πιθήκους. Αντίθετα, λέει ότι ο άνθρωπος ΔΕΝ προέρχεται από τον πίθηκο ή το χιμπατζή (εικόνα 1). Προέρχεται, όμως, από κάποια άλλα ζώα τα οποία προέρχονται από κάποια άλλα ζώα κλπ., το ίδιο συμβαίνει και με τους πιθήκους, τους χιμπατζήδες και τους λεμούριους, αλλά και όλα τα ζωντανά πλάσματα, απλά οι πίθηκοι, οι χιμπατζήδες κλπ. έχουν κοινούς προγόνους με εμάς που εντοπίζονται στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, μιλώντας πάντοτε με όρους εξέλιξης των ειδών.

Εικόνα 1. "Ω, με ακολουθούν πίθηκοι!"

Β. η θεωρία της εξέλιξης δεν είναι εντελώς συμπαγής. Στον πυρήνα της υπάρχει ο ισχυρισμός ότι οι οργανισμοί προέρχονται από άλλους. Αυτός ο ισχυρισμός βασίζεται πολύ στέρεα σε ένα μεγάλο πλήθος από παρατηρήσεις, επιβεβαιωμένες προβλέψεις, πειραματικές διατάξεις και, πάνω απ' όλα, το μηχανισμό της φυσικής επιλογής. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με όλες τις επιστημονικές θεωρίες, αρκετές από τις λεπτομέρειες της εξέλιξης είναι ακόμα ασαφείς.

Εικόνα 2. Η εξέλιξη των χορδοτών.
Χορδοτά είναι τα όντα που έχουν (κάτι σαν) σπονδυλική στήλη.
Εμείς είμαστε μια μικροσκοπική τρίχα στην κορυφή αυτού του δέντρου.
Έτσι για να καταλάβουμε ότι τα πράγματα δεν είναι πολύ απλά με την εξέλιξη...

Δεν είμαι ειδικός στην εξέλιξη, αν και πάντοτε τη θεωρούσα φιλοσοφικά συναρπαστική. Μερικές φορές πιάνω τον εαυτό μου να ενδιαφέρεται περισσότερο για τις αναλογίες της θεωρίας στην κοινωνία, την ψυχολογία ή ακόμα και την πληροφορική, παρά για το αντικείμενο στο οποίο όντως αναφέρεται η θεωρία. Αυτό, ωστόσο, δε με εμποδίζει να επινοώ ονόματα για διάφορα μέρη της θεωρίας που δεν τα έχουν πάει και πολύ καλά στον τομέα του μάρκετινκ. Και για να επινοήσεις ένα σωστό όνομα, θα πρέπει αν δημιουργήσεις στο μυαλό σου μία δική σου εκδοχή του τι λέει η θεωρία και να την εξηγήσεις στους άλλους με τρόπο που θα τους αφήσει άφωνους.

Η διαδικασία Α -> Β (εξέλιξη από είδος σε είδος)

Το σημείο στο οποίο θέλω να εστιάσουμε είναι η χρονική περίοδος στην οποία ένα είδος μεταλλάσσεται σε ένα άλλο. Η εξέλιξη μας λέει ότι στη χρονική στιγμή Τ0 υπάρχει ένα είδος Α, ενώ στη χρονική στιγμή Τ1 (που μπορεί να είναι εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια αργότερα ή και μόλις 2-3 δεκαετίες - ανάλογα με την ταχύτητα αναπαραγωγής του είδους) υπάρχει ένα νέο είδος Β που προέρχεται από το Α. Τι συμβαίνει, λοιπόν, στο είδος Α στο χρονικό διάστημα από Τ0 μέχρι Τ1;

Εικόνα 3. Η απλοϊκή αλλά λανθασμένη μορφή της εξέλιξης από το είδος Α στο είδος Β.

Με κόκκινο χρώμα σημειώνονται οι αδιόρατες μεταλλάξεις που δεν αρκούν από μόνες τους για να δημιουργήσουν ένα νέο είδος.

Η πιο απλοϊκή προσέγγιση (εικόνα 3), που διδάσκεται και σε κάποια σχολεία, λέει ότι κάποιο άτομο, ας το πούμε α1 από το είδος Α μεταλλάσσεται ελαφρώς, αποκτώντας ένα νέο χαρακτηριστικό που είτε βοηθά το άτομο α1 να επιβιώνει καλύτερα, είτε τέλος πάντων δεν το σκοτώνει. Κάποιος από τους απογόνους του α1, ο α2, γεννιέται επίσης με μια τυχαία μετάλλαξη που την κληροδοτεί στους απογόνους του. Ο α3 είναι απόγονος του α2 και έχει κληρονομήσει και τις δύο μεταλλάξεις, αλλά επιπλέον έχει και μια τρίτη δική του. Ο α4 είναι απόγονος του α3 με μια δική του επιπλέον μετάλλαξη κλπ. κλπ. Έτσι, κάποια στιγμή γεννιέται το α32 (τυχαίο το νούμερο) ο οποίος έχει κληρονομήσει και τις 31 μεταλλάξεις από τους προγόνους του, αλλά έχει και μια δική του, την 32η μετάλλαξη, εκείνη που ξεχειλίζει το ποτήρι και τον κάνει διαφορετικό είδος. Ο α32 γίνεται, πλέον, ο πρώτος Β. Οι απόγονοί του ανήκουν κι αυτοί σε διαφορετικό από το Α είδος, το Β.

Οι αρμόδιοι επιστήμονες δεν πολυγουστάρουν αυτή την εξήγηση. Πιστεύουν ότι δεν υπάρχει μια σαφής γραμμή απογόνων από τον α0 στον πρώτο Β. Οπότε, ας δούμε τι λένε οι αρμόδιοι επιστήμονες, τέλος πάντων, και γιατί δεν τους αρέσει αυτή η θεωρία της μίας, απλής γενεαλογικής γραμμής, ας την πούμε Sangreal.

Εικόνα 4. Η εξέλιξη των ανθρωποειδών
Σημειώνω με κόκκινο χρώμα τις χωροχρονικές περιοχές όπου ένα είδος μεταλλάχθηκε σε κάποιο άλλο.
Αν θέλετε, σημειώνω με κόκκινο χρώμα τις Μεγάλες Παρτούζες.

Η επικρατούσα θεωρία, εκείνη που γουστάρουν περισσότεροι οι επιστήμονες, λέει ότι υπάρχουν πολλές γενεαλογικές γραμμές ατόμων του είδους Α που υφίστανται διάφορες μεταλλάξεις. Έτσι υπάρχει ο μ1 που έχει π.χ. πιο γαμψά νύχια, ο μ2 που έχει άλλο χρώμα μαλλιά, ο μ3 που έχει μεγάλο κώλο κλπ. Όλοι αυτοί κάπου "διασταυρώνονται γενετικά" (αν με εννοείτε) παράγοντας απογόνους που μπορεί να κληρονομήσουν όλα ή ορισμένα από τα ειδικά χαρακτηριστά των μεταλλαγμένων προγόνων τους άμεσα ή στα παιδιά τους. Έτσι, θα προκύψει ο μ1,2 που θα έχει γαμψά νύχια και άλλο χρώμα μαλλιά, ο μ(1,3),4 που θα έχει μεγάλο κώλο, εξαιρετική όσφρηση και τα παιδιά του μπορεί να έχουν γαμψά νύχια κλπ.

Με πιο απλά λόγια, πολλά πάρα πολλά μεταλλαγμένα και μη μεταλλαγμένα άτομα του είδους Α ανταλλάσσουν γενετικό υλικό (με τον τρόπο που ανταλλάσσει γενετικό υλικό το είδος τους, π.χ. τα ψάρια πετούν τα αυγά και το σπέρμα τους στο νερό - να το ξέρετε αυτό την επόμενη φορά που θα πάτε για μπάνιο), για πολλές γενιές. Διασταυρώνονται μεταξύ τους, με άλλους μεταλλαγμένους, με άτομα διαφόρων ηλικιών, με γειτονικούς πληθυσμούς, με άτομα από άλλες περιοχές, με ό,τι βρουν μπροστά τους.

Εικόνα 5. Η εξέλιξη των ανθρωποειδών με περισσότερα υπο-είδη.
Με κόκκινο σημειώνω τις μεγάλες παρτούζες.

Αν μιλάμε για ανθρωποειδή (εικόνες 4 και 5) και κυρίως για τα ανθρωποειδή που αποτέλεσαν τους προγόνους μας, θα πρέπει να σκεφτείτε τριχωτούς ανθρωπο-πιθήκους να κάνουν σεξ διαρκώς, και τα παιδιά τους να κάνουν σεξ με τα παιδιά, τους γονείς και τα εγγόνια των άλλων ανθρωπο-πιθήκων, μεταλλαγμένων ή μη, και το αποτέλεσμα αυτών των ερωτικών πράξεων να είναι άλλα τριχωτά ανθρωπο-πιθηκάκια που κι αυτά κάνουν διαρκώς σεξ μεταξύ τους για γενιές και γενιές, κι οι πάγοι απλώνονται και μετά σιγά σιγά υποχωρούν και τα παιδιά μοιάζουν όλο και λιγότερο με τους παππούδες αλλά συνεχίζουν να κάνουν σεξ μέσα στις χιλιετίες.

Νομίζω ότι η ονομασία που προτείνω αρχίζει να αποκτά τους υποστηρικτές της, έτσι δεν είναι; Αρχίζετε να βλέπετε ότι, ακόμα κι αν δε σας άρεσε αρχικά, τώρα τουλάχιστον βγάζει νόημα να ονομάσουμε τη διαδικασία «η Μεγάλη Παρτούζα». Εννοώ, όλα αυτά τα άτομα κάνουν σεξ μεταξύ τους, μιλάμε για πάρα πολλά άτομα του ίδιου, περίπου, είδους, σε τεράστιες γεωγραφικές περιοχές για εκατομμύρια χρόνια. Μπορείτε να σκεφτείτε κάποια παρτούζα μεγαλύτερη από αυτήν;

Όμως, δε σκοπεύω να περιορίσω τις προτάσεις μου εδώ. Έχω να προτείνω άλλη μία ονομασία που θα βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση της διαδικασίας και που η χρήση της στις σχολικές αίθουσες των λυκείων μας θα βρει πιο εύκολα υποστηρικτές.

Οι γενετικοί χίπστερ

Χωρίς καμία ντροπή, προτείνω τον όρο «γενετικοί χίπστερ». Με αυτό τον όρο ονομάζω τα άτομα που ανήκουν μεν στο είδος Α, αλλά μοιάζουν έντονα και στο είδος Β, το οποίο δεν υπάρχει ακόμα. Αλλά που κολλάνε οι χίπστερ σε όλα αυτά;

Κάθε ένας από αυτούς έχει υπάρξει Χίπστερ κάποια στιγμή στη ζωή του.

Για να εξηγήσω που κολλάνε οι χίπστερ, θα πρέπει να τους αναλογιστούμε χωρίς να θυμώνουμε. Πρόκειται για συνανθρώπους μας που προσπαθούν να αποφεύγουν τα καθιερωμένα. Δε θέλουν να ακούν τη μουσική που ακούν οι περισσότεροι άνθρωποι, να πηγαίνουν στις ίδιες δουλειές που πάνε οι περισσότεροι άνθρωποι, να τρώνε ό,τι τρώνε οι περισσότεροι, κλπ. Ονομάζουν τις επιλογές των περισσότερων ανθρώπων «μέινστριμ», δηλαδή «του ρεύματος, του συρμού» και τις αποφεύγουν. Μάλιστα, φτάνουν σε τέτοιο σημείο απέχθειας για το μέινστριμ, που ανακαλύπτουν εντελώς ασυνήθιστους τρόπους για να περνάνε το χρόνο τους. Αν αυτοί οι τρόποι είναι καλοί και ταιριάζουν στην εποχή, πολύ σύντομα οι άλλοι άνθρωποι τους υιοθετούν. Και τότε οι χίπστερ παύουν να είναι χίπστερ και γίνονται κι οι ίδιοι «μέινστριμ».

Πάμε τώρα να δούμε πως ακριβώς λειτουργεί η εξελικτική διαδικασία της Μεγάλης Παρτούζας και πως σχετίζεται με το χιπστερισμό.

Τα μεταλλαγμένα μέλη του είδους Α που κάνουν διαρκώς σεξ μεταξύ τους, έχουν αρχίσει να μοιάζουν στα άτομα του είδους Β, ενός είδους που δεν υπάρχει ακόμα. Σε χιπστερική ορολογία θα λέγαμε ότι είναι μέλη του Β πριν γίνει cool. Βιολογικά, όμως, είναι ακόμα μέλη του Α.

Όπως συμβαίνει και με τους κανονικούς χίπστερ, οι γενετικοί χίπστερ προτιμούν να κάνουν παρέα μεταξύ τους. Και όχι μόνο παρέα, αν με εννοείτε... Με αυτό τον τρόπο, ανακατεύουν τις μεταλλάξεις τους και τις περνούν στους χιπστερικούς απογόνους τους. Έτσι, τα χαρακτηριστικά που τους διαχωρίζουν από τους μείνστριμ του είδους τους μεταδίδονται σε μεγαλύτερους πληθυσμούς και σταθεροποιούνται. Σε αντίθεση, όμως, με τους κανονικούς χίπστερ, οι γενετικοί (και οι απόγονοί τους) συνεχίζουν να κάνουν σεξ για γενιές και γενιές. Αρχικά προσκαλούν και κάποια μέινστριμ άτομα στη Μεγάλη Παρτούζα τους. Καθώς, όμως, τα χαρακτηριστικά τους διαφοροποιούνται περισσότερο, δείχνουν ολοένα και μεγαλύτερη προτίμηση να τη βρίσκουν με άτομα που έχουν μεταλλάξεις παρόμοιες με τις δικές τους, δηλαδή με άλλους γενετικούς χίπστερ.

Πολλές γενιές αργότερα, η σεξουαλική συνεύρεση ανάμεσα στους γενετικούς μέινστριμ και τους γενετικούς χίπστερ είναι αδιανόητη, ακόμα κι αν είναι τεχνικά εφικτή (π.χ. κανένα άτομο του είδους μας δε θα πήγαινε οικειοθελώς με την Κριστίν Λαγκάρντ, ακόμα κι αν αυτό ήταν τεχνικά εφικτό). Σε αυτό το σημείο μπορούμε να πούμε ότι οι γενετικοί χίπστερ έχουν διαφοροποιηθεί τόσο πολύ από τους μείνστριμ του είδους Α που αποτελούν ξεχωριστό είδος, το είδος Β. Με την αναγνώρισή τους ως άλλο είδος, παύουν αυτόματα να είναι χίπστερ του A και γίνονται μέινστριμ του B, ακριβώς όπως ένας χίπστερ παύει να είναι τέτοιος όταν ακούσει την αγαπημένη του μουσική στα μεγάφωνα του Σκλαβενίτη ενώ ψωνίζει κότζι μπέρι από το ράφι με τα βιολογικά.

Κατακλείδα

Μέχρι πρόσφατα πίστευα ότι η κατακλείδα είναι κάποιος σπόνδυλος και ότι αν πάθει κάτι θα περπατάς σκυφτά και θα πονάς διαρκώς. Ευχόμουν η επιστήμη να καταφέρει κάποτε να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα με κάποια εγχείρηση που να σου ισιώνουν την κατακλείδα ή να στην αντικαθιστούν με καινούρια, αν γίνεται.

Τι να πω; Μάλλον έκανα λάθος με το συγκεκριμένο, αλλά ελπίζω πως το λάθος μου δε θα επηρεάσει αρνητικά τις επιστημονικές επιτροπές στο να αποδεχτούν τους όρους που προτείνω. Ελπίζω σύντομα τα βιβλία της βιολογίας, κάτω από τον τίτλο «Θεωρία της Εξέλιξης», να περιλαμβάνουν στον υπότιτλο, εκτός από τη "Φυσική Επιλογή" και τους όρους «Μεγάλη Παρτούζα» και «Γενετικοί Χίπστερ».